Sistem kewangan dan ekonomi
kebanyakannya dimonopoli oleh institusi kewangan konvensional. Seperti sedia
maklum, konsep konvensional semestinya tidak akan lari daripada unsur riba.
Namun, hari ini institusi kewangan Islam telah mengorak langkah lebih jauh memperkenalkan
banyak produk-produk kewangan yang berlandaskan Islam yamg mampu bersaing
dengan institusi kewangan konvensional.
Antara konsep penting yang
diaplikasikan dalam produk-produk institusi kewangan Islam ialah Bai'
Inah. Konsep Bai' Inah banyak digunakan dalam sektor
perbankan yang berteraskan Islam. Kebiasaannya konsep ini diamalkan dalam
produk pembiayaan (financing)
Apa itu Bai' Inah
Bai' Inah boleh diertikan sebagai
satu kontrak/akad yang membabitkan urusniaga jualan dan pembelian semula
aset oleh penjual. Dalam urus niaga ini, penjual menjual aset kepada pembeli
secara tunai dan kemudian membelinya semula secara pembayaran tertangguh dengan
harga yang lebih tinggi daripada harga jualan secara tunai. Ia juga boleh
berlaku apabila penjual menjual aset secara pembayaran tertangguh dan
membelinya semula secara tunai dengan harga yang lebih rendah.
Sebagai contoh di mana seseorang
yang memerlukan wang tunai datang kepada seseorang yang lain untuk memohon
pinjaman. Pihak pemiutang enggan memberikan pinjaman kecuali beliau akan
mendapat keuntungan daripada pinjaman itu dan dalam masa yang sama beliau
menyedari keuntungan itu akan menyebabkan kepada berlakunya riba yang jelas
diharamkan oleh Islam.
Oleh yang demikian pemiutang
mengambi inisiatif menjual sesuatu barang kepada penghutang dengan harga
tangguh kemudian pemiutang membeli semula barang tersebut secara tunai dengan
harga yang lebih rendah. Konsep inilah dinamakan sebagai bai’ inah.
Penjelasan
Kebiasaannya kaedah ini digunakan
dalam produk pembiayaan peribadi. Secara konsepnya, ia mempunyai dua
kontrak/akad. Pertama, kontrak jual beli antara bank dengan pelanggan. Bank
akan menjualkan sesuatu aset kepada pelanggan dengan harga tangguh (ansuran).
Kedua, kontrak pembelian semula aset yang dijualkan kepada pelanggan. Iaitu
bank membeli semula aset tersebut dengan dengan harga tunai.
Dalam konteks ini, seolah-olah bank
bertindak sebagai pemiutang dan akan mendapat faedah berdasarkan harga kredit
dan harga tunai daripada transaksi itu. Namun ianya dihelahkan dengan berpindah
daripada kontrak pinjaman kepada kontrak jual beli barangan yang dihalalkan
oleh Islam dan dapat mengelak daripada unsur riba.
Dalil-Dalil Pengharusan Bai’ Inah
Walaupun
kebanyakan ulama’ Timur Tengah berkeras mengharamkan Bai’ Inah, namun Majlis
Penasihat Syariah Bank Negara Malaysia mempunyai pendirian serta pendapat yang
tersendiri dalam mengharuskan kontrak ini. Antara dalil-dalilnya ialah:
1)
Firman Allah Taala
:
Maksudnya: “Orang-orang
yang memakan riba tidak dapat berdiri melainkan seperti berdirinya orang
kemasukan syaitan kerana gila. Yang demikian itu mereka berkata bahawa jual beli
sama dengan riba. Padahal Allah telah menghalalkan jual beli dan mengharamkan
riba…” (Al-Baqarah:
275)
Dua
perjanjian jual beli yang berlaku secara berasingan dan bebas, tidak berkaitan
antara satu sama lain serta menggunakan lafaz jual beli yang berlandaskan
syarak merupakan elemen-elemen penting dalam akad bai’ inah yang selari dengan
tuntutan di atas. Oleh itu, dua perjanjian jual beli bai’ inah antara
penjual dan pembeli berdasarkan elemen-elemen tersebut adalah sah di sisi
syarak.
2)
Sebahagian fuqaha’
mazhab Syafie serta sebahagian daripada mazhab Hanafi seperti Imam Abu Yusuf
berpandangan bahawa bai’ inah adalah harus.
3)
Imam Syafie
telah menghuraikan tentang keharusan bai’ inah dalam kitabnya al-Umm
seperti yang berikut :
“Apabila
seseorang telah menjual sesuatu barang dalam sesuatu tempoh dan pembeli telah
menerimanya, maka tidaklah menjadi kesalahan jika dia membelinya semula daripada orang yang telah membeli barang
tersebut daripadanya dengan harga yang kurang”
Transaksi
ini dibenarkan dalam Islam sepertimana keputusan Mesyuarat Penasihat Syariah
Bank Negara Malaysia (MPS) ke-8 memutuskan bahawa urusniaga yang berasaskan bai’
Inah dalam pasaran wang antara bank secara Islam adalah dibenarkan
tertakluk kepada syarat-syarat berikut:
- Urus niaga bai’
Inah mestilah mengikut kaedah yang diterima oleh mazhab Syafie; dan
- Barangan yang
diurusniagakan mestilah bukan barangan ribawi.
Syarat-Syarat
Bai’ Inah
Bagi
menyelaraskan penggunaan Bai’ Inah dalam industry kewangna Islam, Majlis
Penasihat Syariah Bank Negara Malaysia telah menetapkan syarat-syarat sah Bai’
Inah :
- Mempunyai dua
akad jual beli yang jelas dan berasingan iaitu akad pembelian dan akad
penjualan.
- Tiada syarat
pembelian semula aset dalam akad.
- Waktu berlaku
setiap akad adalah berbeza.
- Turutan akad
yang betul. Iaitu akad jual beli pertama hendaklah disempurnakan terlebih
dahulu sebelum akan jual beli kedua dijalankan.
- Berlaku pemindahan
hak milik aset serta wujud penguasaan ke atas aset (qabd) yang sah berdasarkan
syara’ dan amalan perniagaan semasa (urf tijari)
Antara
contoh bank-bank yang menggunakan bai’ inah sebagai konsep untuk produk
mereka ialah, AmIslamic Bank dengan produk kad kredit dan debit At-Taslif
Card I-Features. Selain itu, Bank Rakyat menyediakan pembiayaan peribadi, Qiradh
Investment Account-I (SPBR), Bank Simpanan Nasional, Pembiayaan peribadi-I
BSN I-BPA. Bank OCBC al-Amin juga menggunakan konsep bai’ inah dalam
pembiayaan peribadi mereka iaitu Cash Finacing-I.
Sumber:
-Resolusi
Syariah Dalam Kewangan Islam BNM edisi kedua
-Kertas
Kerja International Conference on Corporate Law2009/ Dr Azizi Abu Bakar, UUM
musoza|Bangi
28Nov2013